आजच्या धावपळीच्या आयुष्यात प्रत्येकजण आनंदाच्या शोधात असतो. अनेकदा आपल्याला कामाचा, नात्यांचा किंवा इतर अनेक गोष्टींचा ताण (Stress) येतो आणि नैराश्य (Depression) येते. पण यामागे नेमकं कारण काय असतं?
आपल्याला ताण येण्याचं मुख्य कारण म्हणजे आपण ठेवलेल्या अपेक्षा. आपण अनेकदा बाहेरील गोष्टी, परिस्थिती किंवा समोरच्या व्यक्तीच्या वागण्यावर नियंत्रण ठेवण्याचा प्रयत्न करतो. पण खरं तर या गोष्टी आपल्या नियंत्रणात नसतात. आपण फक्त आपला स्वभाव, आपली प्रतिक्रिया (Reaction) आणि आपलं काम नियंत्रित करू शकतो. जेव्हा आपण एखादं काम करतो आणि त्यातून आपल्याला अपेक्षित असलेलं फळ (Result) मिळत नाही, तेव्हा आपल्याला दुःख होतं. याच अपेक्षेमुळे ताण वाढतो.
यावर उपाय म्हणून, भगवद्गीतेमध्ये एक मूलभूत तत्त्व सांगितलं आहे: “कर्म करत राहा, फळाची अपेक्षा करू नका.” हे वाचायला सोपं वाटतं, पण प्रत्यक्षात ते कसं साध्य करायचं? यासाठी खूप मोठे ध्यान किंवा साधना करण्याची गरज नाही. याचा एक सोपा मार्ग आहे आणि तो म्हणजे ‘स्वधर्म’ शोधणे.
स्वधर्म म्हणजे काय?
स्वधर्म म्हणजे प्रत्येकाच्या आत असलेली एक विशेष आवड (Passion), एक विशेष कला किंवा एक विशेष गोष्ट जी आपल्याला जन्मल्यापासून मिळाली आहे. तुमच्या आयुष्याची चाळीस वर्षं झाली असली तरीही ही आवड शोधायला कधीच उशीर झालेला नाही. जोपर्यंत तुम्ही जिवंत आहात, तोपर्यंत तुमचा स्वधर्म शोधत राहा.
ज्या दिवशी तुम्हाला तुमची आवड सापडेल, तेव्हा त्या कामात स्वतःला पूर्णपणे झोकून द्या. कारण जेव्हा आपण आपलं आवडतं काम करतो, तेव्हा आपल्याला त्याचा खूप आनंद मिळतो. एका गायकाला गाण्यात, एका क्रिकेटपटूला क्रिकेट खेळण्यात तर एखाद्या वक्त्याला बोलण्यात आनंद मिळतो.
जेव्हा आपल्याला आपलं काम करण्यात इतका आनंद मिळतो, तेव्हा आपल्याला त्यातून मिळणाऱ्या फळाची किंवा परिणामाची चिंता नसते. परिणाम शून्य (Expectation Zero) असतो, आणि म्हणूनच दुःखही शून्य होतं.
उपस्थिती (Presence) आणि स्वधर्म यांचा संबंध
जेव्हा तुम्ही तुमच्या स्वधर्मामध्ये रमून जाता, तेव्हा तुम्ही वर्तमान क्षणात (Present Moment) जगता. तुम्ही सतत नवीन कल्पनांचा विचार करता, ते काम अधिक आनंददायी कसं बनवता येईल याचा विचार करता. अशावेळी तुम्ही पूर्णपणे उपस्थित असता आणि म्हणूनच तुम्हाला आनंद होतो.
हे लक्षात ठेवा की प्रत्येक गोष्ट पैशाशी जोडून पाहू नका. पैसा मिळाला तरच आनंद मिळेल, असं नाही. पुलं देशपांडे यांनीही काम केलं, पण त्यांनी आपली आवड जपली.
म्हणून, तुम्ही तुमचा स्वधर्म शोधा. जेव्हा तुम्हाला तुमची आवड सापडेल, तेव्हा तुम्हाला त्यातून मिळणारा आनंद कोणत्याही अपेक्षेपेक्षा कितीतरी जास्त असेल. तर, अपेक्षांवर नियंत्रण ठेवा आणि तुमचा स्वधर्म शोधत राहा. आनंदी आणि समाधानी राहण्याचा हाच खरा मंत्र आहे.